Stary Dzików

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stary Dzików
wieś
Ilustracja
Kościół parafialny
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

lubaczowski

Gmina

Stary Dzików

Liczba ludności (2021)

1186[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-632[3]

Tablice rejestracyjne

RLU

SIMC

0611554[4]

Położenie na mapie gminy Stary Dzików
Mapa konturowa gminy Stary Dzików, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego
Mapa konturowa powiatu lubaczowskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Stary Dzików”
Ziemia50°14′43″N 22°55′49″E/50,245278 22,930278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Budynek Urzędu Gminy
Gminny Ośrodek Kultury
Cerkiew św. Dymitra
Synagoga

Stary Dzików – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim. Miejscowość jest siedzibą gminy Stary Dzików[4][5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Trójcy Przenajświętszej w Starym Dzikowie[6].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Stary Dzików znajduje się w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego, w północno-zachodniej części powiatu lubaczowskiego. Wieś jest położona na Płaskowyżu Tarnogrodzkim.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności (dane na koniec grudnia poszczególnych lat):

Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Liczba ludności 1353 1343 1325 1315 1302 1304 1292 1289 1279 1284 1277 1279

Historia[edytuj | edytuj kod]

Stary Dzików poświadczony jest źródłowo w 1469 r. W tym okresie wymieniony został w kronice Jana Długosza (około 1475 r.). Od połowy XV w. stanowił ośrodek klucza prywatnych dóbr w posiadaniu rodziny Ramszów. Na początku XVI w. znalazł się w składzie dóbr jarosławskich należących m.in. do Stanisława Odrowąża, wojewody ruskiego (zm. 1545). Przed 1562 r. wszedł w skład włości należących do Ramszów z Oleszyc; następnie na krótko został włączony do posiadłości królewskich. Od końca XVI w. znalazł się ponownie w kluczu oleszyckim, we władaniu Sieniawskich, od początku XVIII w. ks. Czartoryskich. W 1812 r. objęty został przez hr. Zamoyskich, a następnie włączony do klucza cewkowskiego i przejęty przez generała Władysława hr. Zamoyskiego; w tym czasie do połowy XIX w. dobrami galicyjskimi Zamoyskich administrował Leon ks. Sapieha. Na przełomie lat 70. i 80. XIX w. obszar dworski znalazł się w posiadaniu hr. Tarnowskich. Od około 1885 r. majątek należał do Józefa Laufera, a w 1894 r. został włączony do dóbr Ruda Różaniecka; w ich obrębie stanowił własność Brunickich i Wattmannów Maelcamp de Beaulieu. Przed 1914 r. grunty folwarczne zostały częściowo wykupione przez gminę i rozparcelowane. Stary Dzików dzielił przemiany administracyjne Lubaczowa. W XV w. znajdował się w granicach powiatu lubaczowskiego w składzie województwa bełskiego (po 1531 r. w powiecie bełskim). Od 1772 r. teren dawnego powiatu lubaczowskiego wraz ze Starym Dzikowem znalazł się pod zaborem austriackim. W 1773 r. na krótko znalazł się na terenie dystryktu lubaczowskiego w składzie cyrkułu bełskiego. Po dalszych przemianach administracyjnych w 1783 r. Stary Dzików wraz z okolicznymi miejscowościami na dłużej wszedł w skład cyrkułu żółkiewskiego. W 1865 r. znalazł się na terenie powiatu cieszanowskiego. W tym czasie ukonstytuowała się w Starym Dzikowie rada gminy. Od 1 stycznia 1923 r. Stary Dzików wszedł w skład odnowionego wówczas powiatu lubaczowskiego (od 1920 r. województwo lwowskie). W okresie międzywojennym miejscowość stała się ośrodkiem gminy wiejskiej zbiorowej (1933, 1935 r.). Rolę tę pełniła również w okresie powojennym, pozostając w granicach powiatu lubaczowskiego i województwa rzeszowskiego (1944–1975). W międzyczasie, od początku lat 50. do 1973 r. w Starym Dzikowie funkcjonowała Gromadzka Rada Narodowa. Po 1975 r. odnowiona Gmina Stary Dzików znajdowała się w granicach województwa przemyskiego, po 1990 r. rejonu lubaczowskiego, a od 1999 r. weszła w skład powiatu lubaczowskiego i województwa podkarpackiego. Obecnie na jej terenie znajduje się pięć miejscowości: Cewków, Moszczanica, Nowy Dzików, Stary Dzików i Ułazów.

W latach 1941-1947 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 44 Polaków, w tym kilku żołnierzy Wojska Polskiego[7].

Według tradycji w XVIII wieku Dzików był miasteczkiem. Wieś istotnie była niegdyś bardzo duża i ludna. W 1938 r. miała 2550 mieszkańców, w tym 1361 narodowości ukraińskiej.

Kościół[edytuj | edytuj kod]

Stary Dzików początkowo należał do parafii w Oleszycach. W II połowie XVII wieku zbudowano kaplicę pw. Trójcy Przenajświętszej, przy której od 1707 roku posługiwał wikariusz. Parafia w Starym Dzikowie została erygowana w 1781 roku. Kościół parafii pw. Św. Trójcy, murowany, późnobarokowy, wzniesiony w 1781 roku. z fundacji Adama Czartoryskiego, restaurowany w 1896 roku, rozbudowany w 1937 roku. (dodanie transeptu), odnowiony w 1975 roku[8]. W kościele tablice poświęcone pamięci żołnierzy Wojska Polskiego, partyzantów Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich oraz mieszkańców wsi, zamordowanych przez Niemców, NKWD i UPA. Opodal murowana plebania z początków XX w.

W zachodniej części wsi zrujnowana greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra, murowana, zbudowana w 1904 r. w stylu neobizantyjskim. Przy cerkwi murowana dzwonnica z bramką, w pobliżu murowana plebania z tego samego okresu. W zabudowie wsi kilkanaście drewnianych domów z początków XX stulecia, kilka starych kapliczek oraz niszczejący budynek dawnej synagogi z przełomu XIX i XX w. W pobliżu budynku Urzędu Gminy, pozostałości założeń ogrodowych dawnego dworu. W średniowieczu był tu zameczek obronny Później niedaleko skrzyżowania ulic Tadeusza Kościuszki i Mikołaja Kopernika powstał dwór myśliwski. Pośród ogrodów, pod koniec XIX w. wzniesiono browar, który spłonął w latach 60. XX wieku. Przed 1914 częściowo rozparcelowano grunty dworskie. Z okazałego niegdyś założenia ogrodowego pozostały, zarośnięty staw przy wjeździe do dworku, pojedyncze drzewa i resztki starej alei lipowej, liczącej ponad 300 lat.

W plenerach Starego Dzikowa w styczniu 2007 były kręcone zdjęcia do filmu Andrzeja Wajdy Katyń .

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Początki szkolnictwa w Starym Dzikowie, są datowane na 1830 rok, gdy powstała szkoła parafialna przy cerkwi greckokatolickiej, a jej nauczycielem został adj. Symeon Morczyło[9][a].

W 1867 roku powstała państwowa szkoła trywialna. Przydatnym źródłem archiwalnym, do poznawania historii szkolnictwa w Galicji są austriackie Szematyzmy Galicji i Lodomerii, które podają wykaz szkół ludowych, wraz z nazwiskami ich nauczycieli. Szkoły wiejskie początkowo były tylko męskie, a od 1890 roku były mieszane (koedukacyjne).

Początkowo w latach 1867-1874 posada nauczycielska była nieobsadzona[10][11]. Pierwszym nauczycielem był Józef Gocek[12]. W latach 1874-1901 szkoła była 1-klasowa, w latach 1901-1925 (2-klasowa), w latach 1925-1927 (3-klasowa), w latach 1927-1930 (4-klasowa), w latach 1930-1937 (5-klasowa), w latach 1937-1939 (6-klasowa). Od 1898 roku szkoła posiadała etat nauczycieli pomocniczych[b].

Nauczyciele kierujący
1867–1874. posada nieobsadzona.
1874–1875. Józef Gocek.
1875–1876. posada nieobsadzona.
1876–1885. Włodzimierz Ferencewicz[13].
1885–1887. Maria Sikorska[14].
1887–1892. Paulina Błażkiewicz[15].
1892–1895. Paulina Werner[16].
1895–1897. Jan Korybutiak[17].
1897–1901. Maria Ciećkiewicz[18].
1901–1903. Jan Cwakliński[19].
1903–1907. Bolesław Jaroszewski[20].
1907–1908. Izabela Krogulecka[21].
1908–1912. Antoni Wójciak[22].
1913–1914. Izabela Krogulecka[23].
1922–1924. Franciszek Ozimek.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Według Schematyzmów Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej, szkoła parafialna w Starym Dzikowie była wzmiankowana w latach: 1831 (adj. Symeon Morczyło), 1835 (adj. Grzegorz Ochabski), 1848 (adj. Grzegorz Masnyk), 1849 (adj. Michał Myc, 46 uczniów). W latach 1835, 1836, 1842 i 1843 brak wzmianki o szkole parafialnej.
  2. ↑ Nauczycielami pomocniczymi byli: Maria Czopkówna (1898-1900), Franciszek Garda (1900-1901), Stefania Czerkawska (1900-1902), Franciszka Ciećkiewicz (1901-1902), Stefania Pychówna (1903-1905), Aleksander Lisowski (1903-1904), Stanisław Wojciechowski (1906-1907), Jan Małecki (1907-1909), Leonard Krapczak (1906-1907), Karolina Czaplakówna (1905-1906), Ksenia Dobrowolska (1902-1903), Leopoldyna Clinkiewiczówna (1902-1903), Jakub Sandler (1904-1906), Maria Krogulecka (1904-1905), Izabela Krogulecka (1904-1912), Helena Wójciakowa (1908-1913), Piotr Korzeniowski (1909-1910), Jan Sabal (1910-1914), Józef Ciećkiewicz (1910-1911), Alfred Argasiński (1912-1913), Franciszka Anderle (1913-1914), Franciszek Ozimek (1913-1914).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129747
  2. ↑ Wieś Stary Dzików w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1202 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  7. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 476-477, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  8. ↑ Parafia Stary Dzików na stronie diecezji
  9. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos graeco catholicae Premisliensis pro Anno Domini M.D.CCC.XXXI. pbc.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-02)]. (str. 88) [Dostęp 2017-06-26]
  10. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch Fűr Dar Jahr 1868 (str. 709; niem. - Unbesetzt) [Dostęp 2017-06-21]
  11. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870 (str. 411) [Dostęp 2017-06-21]
  12. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1875 (str. 414) [Dostęp 2017-06-21]
  13. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1877 (str. 404) [Dostęp 2017-06-22]
  14. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1886 (str. 377) [Dostęp 2017-06-21]
  15. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1888 (str. 377) [Dostęp 2017-06-22]
  16. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1893 (str. 426) [Dostęp 2017-06-22]
  17. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1896 (str. 427) [Dostęp 2017-06-22]
  18. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1898 (str. 509) [Dostęp 2017-06-22]
  19. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1902 (str. 547) [Dostęp 2017-06-22]
  20. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1904 (str. 598) [Dostęp 2017-06-22]
  21. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1908 (str. 571) [Dostęp 2017-06-22]
  22. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1909 (str. 621) [Dostęp 2017-06-22]
  23. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1913 (str. 724) [Dostęp 2017-06-22]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Stary Dzików
Sołectwa
Miejscowości niesołeckie
Integralne części miejscowości
Miejscowości nieistniejące

Herb gminy Stary Dzików

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stary_Dzików&oldid=72770802”